مقدمه

میگو از جانوران آبزی است که جزو شاخه بندپایان و رده سخت پوستان است. میگوها انواع گوناگونی دارند که در آب شور و شیرین و هم در مناطق گرم و سرد یافت می شوند. و بیش از 300 گونه از آنها در سرتاسرجهان وجود دارند.
در ایران میگوهای خوراکی آب شور در دریای عمان و خلیج فارس زندگی می کنند. این آبزی، کف زی است و در نواحی کم عمق یافت می شود. میگوی های موجود در آبهای خلیج فارس و دریای عمان از نوع گرمسیری است.
در آبهای خلیج فارس و دریای عمان 18 گونه میگو شناسایی شده است. مهمترین گونه اقتصادی از نظر صید و صیادی ، میگوی ببری سبز (Penaeus semisulcatus) می باشد که در بیشتر زیستگاه های خلیج فارس و دریای عمان یافت می شود.

آشنایی با پرورش میگو

پرورش میگو در حال حاضر در استانهای بوشهر، خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و طی یکی دو سال اخیر در استان گلستان انجام می شود.
میگو در استخرهای خاکی پرورش داده می شود ابتدا آب در یا را به وسیله احداث کانال به ساحل می آورند و در کنار آن استخرهایی به گنجایش حداقل یک هکتار می سازند و به وسیله پمپ آن را آبگیری می کنند این استخرها دارای یک دهانه برای ورود آب و یک دهانه یا دریچه هم برای خروج آب دارند و دارای دیواره خاکی است که می تواند با ارتفاع حدود 2 متر آب را در خود نگه داری نماید بنابراین یک استخر پرورش میگو حدود 20000 مترمکعب آب دارد.

پرورش دهنده میگو قبل از اینکه در استخر خود میگو بریزد باید آن را ابتدا آهک زنی کند تا موجودات آلوده کننده از سطح استخراز بین بروند و استخر ضدعفونی شود و بعد از آنجام این عمل استخر را آب گیری کرده و برای اینکه آب استخر را تقویت و غنی سازی نماید از کود شیمیایی و کود مرغی استفاده می کند تا مواد مغذی و موجودات ریزی که فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون نام دارند و میگو آن را می خورد در انجا تولید شود معمولا در هر استخر حدود 100کیلو کود استفاده می شود و اگر در طول دوره پرورش مشاهده کند که استخر نیاز به کود دارد باز هم می تواند از کود استفاده کند پس از اینکه حدود 10 روزاز زمان کود دهی گذشت و آب استخر به رنگ قهوه ای در آمد استخر برای ورود و ذخیره سازی بچه میگو آماده است.

پرورش دهنده یا مزرعه دار به مرکز تکثیر لارو مراجعه می کند و بچه میگوی مورد نیاز خودرا که از قبل سفارش داده است خریداری می کند و به مزرعه منتقل می کند قبل از اینکه میگوها وارد استخرشوند باید میگوها با شوری و دمای استخر که میحط جدیدی برای آن محسوب می شود عادت کند برای این کار حدود یک ساعت و با آرامی میگوها را در همان کیسه های پلاستیکی که از مرکز تکثیرآورده شده است درون آب استخر قرار داده و کم کم ازآب استخر به آن اضافه می کنند تا میگو به محیط جدید عادت کند در غیر این صورت میگوها دچار تلفات می شوند پس از عمل عادت پذیری میگوها را به آرامی درون آب استخر رها می کنند وکارذخیره سازی خاتمه می یابد.

در هر استخربدون استفاده از دستگاهای هواده بین 180 تا 200 هزار بچه میگو رها می کنند و در صورت استفاده از هواده میزان ذخیره سازی تا دو برابر این مقدار نیز امکان پذیر است میگوها در زمانی که در استخر رها سازی می شوند کمتر از یک گرم وزن دارند و پس دوره پرورش که حدود 4 تا 5 ماه طول می کشد وزن آنها به 15 تا 20 گرم می رسد و از هر استخر حداقل حدود 2000کیلوگرم میگو برداشت می شود. کارشناسان در طول مدت پرورش مراقبت لازم بعمل می آورند تا میگوها به خوبی رشد کنند باید هروز به آنها غذا بدهند و اکسیژن و شوری و دما و پ‌ هاش (PH) را اندازه گیری نمایند.

برای اکسیژن رسانی به استخرها دستگاهی به نام هواده در استخر نصب می شود این دستگاه که دارای پره یا پروانه است که به چرخش در آمده و سطح آب بهم میزند و باعث می شود که اکسیژن موجود در هوا با آب استخر ترکیب شده و وارد آب استخر گردد هوادهی معمولا در اواخر شب و اوایل صبح که مقدار اکسیژن موجود در آب استخر کاهش می یابد انجام می شود در هر استخر تعداد 4 تا 6 دستگاه هواده نصب می شود.

میگو ها علاوه براینکه از غذاهای طبیعی موجود در استخر تغذیه می کنند به غذای مصنوعی یا دستی که در کارخانه های تولید غذای میگو ساخته میشود نیز نیاز دارند این غذاها که به انها پلت گفته می شود به صورت دانه هایی به شکل استوانه ریزو خشک شده هستند که در استخر پاشیده می شود تا میگو از آن تغذیه کند. این غذاها از ترکیباتی همچون پودر ماهی پودرسرمیگو ذرت سویا نشاسته پودرگوشت روغن و موادمعدنی و ویتامین ها درست می شوند با افزایش سن میگو میزان و اندازه و ترکیب غذا فرق می کند. در غذای میگو باید مواد پروتئنی, چربی, مواد قندی, ویتامین ها و مواد معدنی وجود داشته باشد.

انواع روشهای پرورش میگو

اصولا در مدیریت استخر میگوی آب شیرین دو روش پرورش بسیار رایج وجود دارد:

1. پرورش دسته‌ای: که امکان می‌دهد جانوران تا اندازه بازاری متوسط یا تا هنگام تخلیه استخر به دلایل دیگر (مثلا کمبود آب ، پایین بودن درجه حرارت) رشد کنند، و سپس تمام محصول برداشت می‌شود.
2. پرورش مداوم: به این ترتیب که معمولا یکبار در سال با تراکمی بسیار بیشتر از پرورش دسته‌ای به میگودار کردن استخر می‌پردازند و معمولا پس از 7 – 5 ماه بسته به میزان رشد (درجه حرارت) و اندازه قابل فروش محلی ، جانوران با اندازه بازاری بوسیله پره در فواصل زمانی منظم دست‌چین می‌شوند. استخرها را معمولا به طور کامل هر ماه یکبار و یا نصف استخر را ماهی دو بار برای جلوگیری از گل آلودگی تمام استخر پره کشی می‌کنند.

نوع تغذیه میگو

کشت تجارتی موفق میگوی آب شیرین به غذای مکمل نیاز دارد. نوع این غذا بسیار متنوع است و مواد زیر را دربر دارد: مواد خام جانوری یا گیاهی ، مخلوطهای غذایی تهیه شده در کنار استخر و غذاهای ترکیبی. در بعضی جاها نیز از برنـج و محـصولات فـرعـی بـرنـج به صـورت مـخلوط با غذاهای دیگر استفاده می‌شود.

مقدار تغذیه میگو

تـوصـیه کلی برای مقدار تغذیه روزانه وجود ندارد زیرا این مقدار بستگی به اندازه و تعداد میگوها در استخر ، کیفیت آب و خاصیت غذا دارد. بهترین رهنمود برای مجریان استخر ، تغذیه تا حد تقاضا است. غذا بطور معمول در اطراف محیط استخر در محلهای کم عمق که منطقه خوبی برای تغذیه است پخش می‌شود. در بعضی از مواقع غذا به منطقه تغذیه در چند متری کناره محدود می‌گردد.

در هر دو مورد مجری استخر می‌تواند ببیند چه مقدار غذا مصرف شده است. اگر هیچ غذایی در روز بعد باقی نماند، مقدار غذا باید افزایش یابد. اگر مقدار زیادی غذا بماند، مقدار آن را باید کاهش داد و یا حتی به مدت یک روز قطع کرد. مقدار اولیه غذای پیشنهادی با استفاده از جیره خشک ، همچون غذای ترکیبی جوجه در یک استخر دارای 5 عدد در متر مربع باید در حدود 6/25 Kg/ha در روز باشد.

تکثیر میگو

امروزه به صورت مصنوعی میگو را تکثیر می کنند و در استخرهای خاکی میگو پرورش داده می شود. برای تکثیر میگو به میگوی مولد یا میگوی مادر که بتواند تخم تولید کند نیاز است برای این کار صیادان و کارشناسان به دریا می روند و با استفاده از تور صید میگو و به وسیله لنج میگوی مادر یا مولد صید می کنند.
کارشناسان تشخیص می دهند که کدام میگو دارای تخم است و آن را انتخاب کرده و به محلی که به آن مرکز تکثیر میگو می گویند انتقال میدهند مرکز تکثیر مکانی است که تعداد زیادی کارشناس و کارگر در آنجا مشغول به کار هستند و شامل ساختمانی سالن مانند است که در آن حوضچه های بتونی زیادی با حجم حدود 10 متر مکعب ساخته شده است.

ابتدا میگوی مادر راکه از دریا صید کرده اند برای مدتی به حال خود رها می کنند تا به محیط جدید عادت کند و سپس شوری آب و دمای آنرا تنظیم تا میگو دچار استرس نشود بعد از این عمل میگو ها را با محلول رقیق شده فرمالین شتشو می دهند تا از هرگونه آلودگی پاک شود.
بعد از انجام این عملیات میگو برای انتقال به مخزن های تخم ریزی آماده است آنها را به این مخازن که حدود 300 لیتر گنجایش دارد منتقل میکنند. با توجه به اینکه میگو در کف دریا زندگی می کند و دوست دارد در محیط آرام و تاریک باشد برای به وجود آوردن شرایط لازم مخازن را با پلاستیک های ضخیم و تیره می پوشانند و از ایجاد سر و صدا خودداری نموده و میگو را در حالیکه آب آن هوا دهی می شود به حال خود رها می سازند.
معمولا میگوها ی ماده تحت این شرایط از حدود ساعت 10 شب به طورطبیعی تخم ریزی می کنند وهر میگو بین 100 تا 200 هزار تخم می ریزد.
صبح روز بعد کارشناسان میگو های تخم ریزی کرده را از مخزن تخم ریزی خارج کرده و در زیر میکروسکوپ اقدام به شمارش تخم ها و بررسی کیفی آنها می کنند و تخم های سالم را جدا سازی نموده و به مخازن پرورش منتقل می کنند تخم ها با چشم غیر مسلح به خوبی قابل رویت نیست و کلاً میگوها در این مرحله میکروسکوپی هستند.
حدود 10 تا 12 ساعت بعد نوزادان میگو که هیچ شباهتی به میگوی بزرگ ندارند از تخم خارج میشوند که در این مرحله به آنها ناپلی می گویند نوزدان باید مرتباً عمل دگردیسی را انجام دهند تا پس ازگذشت چندین روز که حدود 16روز طول می کشد شکل ظاهری والدین خود را پیدا کنند.

بررسی نحوه صید میگو از استخر

پس از آنکه حدود 4 تا 5 ماه از زمان پرورش میگو در استخر گذشت با باز کردن دریچه خروجی و قراردادن تور برداشت در مقابل دریچه خروجی میگوها راکم کم صید میکنند و بلافاصله آن را در آب یخ خیلی سرد قرار میدهند و برای اینکه میگوها تازه بمانند و رنگ آنها تیره و سیاه نشود میگو ها با ماده متا بی سولفیت سدیم شستشو می دهند و سپس در جعبه های مخصوص همراه با یخ قرار داده و به وسلیه کامیون سردخانه دار به کارخانه های عمل آوری و بسته بندی منقل می کنند.
در آنجا دوباره میگو ها را شتسشو داده و در دستگاه های مخصوص سایزبندی میگوها را در انداره های مختلف جدا سازی کرده و در جعبه های مقوایی مخصوص قرار داده و برای انجماد به سردخانه منتقل می کنند بعد ازین عمل میگو برای فروش آماده است که آن را در بازار داخل کشور به فروش می رسانند یا آنکه به کشورهای خارجی صادر می کنند.

بررسی عملیات پس از برداشت و صید میگو از استخر

اغلب میگوهای آب شیرین ، در نزدیکی محل پرورش در یخ یا زنده فروخته می‌شوند. میگوها را نیز می‌توان در تانکهای حمل هوادار به مشتریان عرضه کرد. میگوهای آب شیرین خصوصا در معرض صدمات آنزیمی پس از برداشت و مرگ هستند و بعضی پرورش دهندگان میگوها را در آب یخ فرو می‌کنند و آنها را در آب 65 درجه سانتیگراد به مدت 20 – 15 ثانیه نگه می‌دارند تا سفید شوند و سپس آنها را در یخ به فروشگاه حمل می‌کنند.

وضعیت میگو در بازار

شرایط بازار مزارع پرورش میگو در حال حاضر در کشور به‌صورت مزارع ۲۰ هکتاری طراحی شده است که ۱۶ هکتار استخر مفید دارد. جالب است بدانید کشورهای اصلی پرورش‌دهنده میگو مانند تایلند، ویتنام، چین و مکزیک از پتانسیل ایران در زمینه پرورش میگو بهره‌مند نیستند. در شرایط مناسب ایران توان صادرات تا ۲میلیارد دلار میگو را دارد که این رقم در سال گذشته ۵۰ میلیون دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود امسال به رقم ۶۵ میلیون دلار برسد.

با توجه به اینکه این توان تولیدی و صادراتی در کشور وجود دارد با یک محاسبه پی می‌بریم که در این بخش شرایط بسیار مناسبی وجود دارد. با توجه به ارقام موجود در حال حاضر ۳۰میلیون تن سطح پرورش میگوی جهان است. اگر بخواهیم به افق ۲ میلیارد دلاری صادرات میگو برسیم باید ۳۰۰هزار تن میگو تولید کنیم که معادل ۱۰درصد از سهم تولید جهانی است.

این در حالی است که ما در شرایط فعلی با حدود ۱۵هزار تن (تولید امسال) ۲۵/۰درصد از تولید جهان را در اختیار داریم. در بازار داخلی هم ۳۵ تا ۴۰ درصد میگوی تولیدی ایران مصرف می‌شود اما یک استثنا هم وجود دارد که در سال ۱۳۹۲ این رقم به ۱۰درصد کاهش یافت و این به‌دلیل افزایش قیمت جهانی میگو بوده است. قیمت جهانی میگو در سال ۱۳۹۲ به‌دلیل شیوع بیماری حدود ۲دلار افزایش یافت و باعث شد مصرف‌کننده ایرانی با توجه به افزایش قیمت‌ها توان خرید میگو را نداشته باشد، اما با این وجود امروز فرهنگ مصرف میگو به‌عنوان یک کالای مغذی در کشور جا افتاده است.

سرمایه موردنیاز برای احداث مزرعه پرورش میگو

پس از انجام عملیات اجرایی برای شروع بهره‌برداری باید بچه میگوها را از کارگاه‌های تکثیر میگو که معمولا در نزدیکی مزارع قرار دارند، خریداری کنید. برای یک مزرعه ۲۰ هکتاری ۵/۳میلیون بچه میگو نیاز است که با توجه به قیمت فعلی بازار (هر بچه میگو ۱۴ تومان) جمعا ۵۰ میلیون برایتان هزینه در بر خواهد داشت.
در طول دوره ۵۵ تن غذا مورد نیاز است که با توجه به قیمت فعلی بازار (هر کیلو ۴هزار تومان) تا ۲۲۰میلیون تومان از سرمایه در گردش شما به تامین غذا اختصاص می‌یابد که می‌توانید در طول دوره خریداری یا به‌صورت یکجا در ابتدای دوره این حجم غذا را انبار کنید که در نهایت در طی یک دوره چهارماهه پرورش میگو ۱۰درصد این غذا در ماه اول، ۲۵درصد در ماه دوم، ۳۰درصد در ماه سوم و ۳۵درصد درماه چهارم به مصرف خواهد رسید.

با توجه به یک ماه دوره آماده‌سازی و یک ماه دوره استراحت و فروش، در نهایت طول دوره به شش‌ماه زمان نیاز دارد. در مورد نیروی کار هم به چهار کارگر نیاز دارید که سرجمع حدود ۸۰میلیون از سرمایه جاری شما برای تامین حقوق و مزایای آنان اختصاص می‌یابد، حدود ۲۰میلیون هم جهت هزینه‌های آب و برق و سوخت در طول دوره مورد نیاز است.
برای احداث یک مزرعه ۲۰ هکتاری حداقل به ۷۰۰میلیون سرمایه نیاز دارید. البته مزارعی هم هستند که می‌توانید با ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون خریداری کنید که در این صورت ۲۵۰ میلیون تومان وام بانکی هم به شما تعلق می‌گیرد.

دوره برگشت سرمایه در پرورش میگو

در نهایت از مزرعه ۲۰ هکتاری حدود ۴۰ تن برداشت خواهید داشت که تقریبا معادل ۲۵۰۰ کیلو در هر هکتار برای پرورش‌دهنده باتجربه است. با توجه به قیمت محصول در بازار در شرایط فعلی می‌توانید هر کیلو از آن را تا ۱۵هزار تومان به فروش برسانید. در نهایت در طول یک دوره کل فروش شما از پرورش میگو ۶۰۰میلیون تومان خواهد بود که با توجه به ۴۰۰میلیون تومان هزینه تمام شده در نهایت ۲۰۰میلیون تومان سود ناخالص برای شما در بر خواهد داشت که اگر از این مبلغ هزینه‌های استهلاک و سود وام‌های ثابت و جاری و… را کسر کنید در نهایت ۹۵ میلیون تومان سود خالص برایتان باقی می‌ماند. با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شویم که این مبلغ چیزی معادل ۵/۱۲ درصد است، بنابراین در یک دوره هفت‌ساله سرمایه شما بازگشت خواهد داشت.

یک هزار تن در طول سال میگوی پرورشی در ایران تولید می شود که از این میزان حدود ۱۳هزار تن صادر شده و آورده ارزی تا ۵۶ میلیون دلار را نصیب اقتصاد ایران می کند. همچنین مابقی این تولید و میگویی که از راه صید از دریا به دست می آید در بازارهای داخلی به فروش می رسد. طی سال های اخیر که تولید و تکثیر این آبزی افزایش یافته مصرفش نیز در بازارهای داخلی با رشد ۱۰۰درصد مواجه بوده است.

بررسی مجوزهای لازم برای پرورش میگو

آغاز به کار پرورش میگو همانند شروع هر کسب وکار دیگری به دریافت مجوزهایی نیازمند است. برای شروع چنین کاری بیشترین سر و کار را با اداره شیلات استانی که در آن مستقر هستید، خواهید داشت. همچنین سازمان دامپزشکی نیز ایستگاه دیگری است که دیگر مجوزهای لازم را برای راه اندازی کسب وکار شما صادر می کند.

پروانه بهره برداری صنعتی را هم باید از سازمان صنعت، معدن و تجارت هر استان دریافت کنید. از دیگر سرمایه گذاری هایی که در حوزه پرورش میگو انجام می شود، مربوط به احداث واحدهای فرآوری میگو و تولید محصولاتی چون ناگت میگو، میگوی سوخاری و. . . است. همچنین راه اندازی کارخانه تولید غذای میگو از دیگر کسب وکارهایی است که می توان در این زمینه انجام داد. راه اندازی سیستم حمل و نقل بهداشتی میگو از مزرعه تا واحدهای فرآوری و فروشگاه ها از دیگر زمینه های مستعد برای سرمایه گذاری در این حوزه است. در همه این زمینه ها دریافت پروانه کسب و بهره برداری صنعتی از سازمان های یادشده ضروری است.

ریسک ها و تهدیدها در حوزه پرورش میگو

اما در این حوزه ریسک و تهدیدهایی نیز در کمین سرمایه ها وجود دارد. ریسک و تهدیدهایی که بیشتر مربوط به بازار فروش است. اگر سرمایه گذار به اصطلاح چم و خم بازار را نداند، ممکن است تولید باکیفیتی داشته باشد اما وقتی نتواند محصولش را بفروشد، سرمایه اش به نوعی از بین می رود. چون از یک مزرعه ۲۰ هکتاری تا ۴۰ تن میگو برداشت می شود که اگر بازارهایی برای فروشش در نظر نگرفته باشید، در نهایت به ضرر احتمالی شما منجر می شود.