تعریف چرم
چرم حاصل از دباغی ( TANNING ) پوست حیوانات مختلف است که با کمک مواد ویژه و شیمیایی گیاهی ، و طی عملیات خاص از حالت ابتدایی خود خارج شده و از پوست فساد پذیر کلاژن به پوست مقاوم ( چرم ) مبدل می گردد .
تعریف محصول
-
پوست خام
منظور از پوست خام همان پوست حیوان کشته شده بدون انجام عملیات نگهدارنده ( دباغی ) روی پوست می باشد . بطور کلی پوست های پستانداران کم و بیش مشابه بوده و شامل سه لایه اصلی بیرونی ، کوریوم ( کوتیس ) و ساب کوتیس می باشد. لایه کوریوم ۸۵ درصد از ضخامت كل پوست را در بر گرفته و به همین جهت در فرآیند دباغی از اهمیت زیادی برخوردار است . -
سالامبور
پوست اسیدی شده یا سالامبور ، اصطلاحا به پوستی اطلاق می گردد که عملیات خیساندن ، آهک زنی ، جداسازی پشم ، لش زنی ، آهک زدایی ، آنزیم دادن و اسیدی کردن ، بر روی آن انجام شده باشد . سالامبورها براساس اندازه و کیفیت به درجات مختلف طبقه بندی می شوند که جهت تولید محصول مرغوب ، لازم است سالامبورهای مورد مصرف از نوع مرغوب انتخاب گردند . وزن متوسط سالامبورها با توجه به نوع پوست حیوان متفاوت می باشد که به طور مثال وزن متوسط هر سالامبور گوسفندی ۱/۱ کیلوگرم و سالامبور بزی ۰/۹ کیلوگرم می باشد . -
کراست
کراست ، اصطلاحا به چرمی اطلاق می شود که کلیه مراحل چرم سازی ، بجز عملیات تکمیلی ( Finishin ) بر روی آن انجام شده است . کراست می تواند از پوست خام حیوانات مختلف ، بدست آید . در حقیقت کراست کلیه خواص مربوط به چرم را از لحاظ دارا بودن انعطاف لازم و عدم فسادپذیری دارا می باشد. ولی هنوز جهت کاربردهای نهایی آماده نیست ، به عبارت دیگر کراست مستقیما در تولید مصنوعات چرمی به کار برده نمی شود ، بلکه خود بعنوان ماده اولیه اصلی چرم نهایی از کراست به حساب می آید . همچنین باید اشاره داشت که طبقه بندی کراست براساس پارامترهای مختلف اعم از پوست مصرفی در تولید آن ، کاربرد نهایی آن و نیز تکنولوژی ساخت انجام می پذیرد. -
چرم
چرم عبارتست از پوست حیوانات و جانوران که بوسیله پاره ای مواد شیمیایی و اعمال فیزیکی و شیمیایی از حالت ابتدایی خارج شده و به صورت ثابت و فسادناپذیر در آمده است . به عبارت دیگر ، چرم به پوستی اطلاق می گردد که کلیه مراحل چرم سازی اعم از دباغی و نیز عملیات تکمیلی (Finishing) بر روی آن انجام شده باشد . بطوریکه بتوان از آن جهت ساخت انواع مصنوعات چرمی نظیر ( کیف ، کفش ، لباس ، کمربند و …) استفاده نمود .
مطلب مرتبط : تولید چرم مصنوعی با روش تر و خشک
انواع مارکهای خارجی و داخلی موجود در بازار ایران
چرم مشهد ، پارس ، شکوه و شهناز از جمله مارک های معروف چرم داخلی هستند و در میان مارک های خارجی نیز می توان به D&G , Gucci , manqo Zara اشاره نمود که اغلب ساخت کشورهای ایتالیا ، ترکیه ، آمریکا و کره هستند که در این میان محصولات ایتالیا گرانترین این کالاها به شمار می روند . چرم های مشکی ، کرم و قهوه ای با بیشترین استقبال روبه رو بوده و رنگ های قرمز و صورتی در رده های بعدی جای دارند.
انواع چرم را به چرم گاوی ، گوسفندی ، بزی و چرم گوساله ، گاو میش ، شتر مرغ ، سوسمار ، مار و … تقسیم می شوند که در این میان چرم سوسمار گران ترین و چرم بز ارزان ترین هستند که در کشور ما چرم سوسمار به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد و اغلب محصولات تولیدی داخلی از چرم گاو و گوسفند تهیه می شوند .
چرم های بز و گوسفند ، چرم های سبک و چرم گاو و گاو میش از دسته چرم های سنگین هستند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند . هر چه میزان کار و پرداخت روی چرم بیشتر باشد ، به همان نسبت هم چرم ارزش و قیمت بیشتری دارد.
شرایط واردات چرم
در سالهای گذشته گمرک ایران از ورود چرمهای خام از خارج کشور به علت ذبح غیر شرعی جلوگیری بعمل میاورد، ولی در سالهای اخیر با فتوای برخی از مراجع تقلید این مشکل بر طرف شده و شرایط خاصی برای واردات وجود ندارد.
موارد مصرف و کاربرد چرم
چرم گاو به علت ضخامت و استحکام بالایی که دارد معمولا برای ساخت محصولاتی استفاده می شود که در تهیه آنها کشش و مقاومت کالا اهمیت زیادی دارد . از چرم های گوسفندی و بز نیز به علت نرمی و ناز کیشان معمولا برای ساخت کیف پول استفاده می شود .
موارد کاربرد محصولات چرمی
مصنوعات چرمی عمدتا بعنوان کالای مصرفی محسوب می گردد و محصولات آن به گونه ای است که مورد مصرف عموم مردم و صنایع مختلف می باشد . محصولاتی مانند انواع کفش ، کیف ، کمربند ، چمدان ، کوله پشتی ، لباس چرمی ، دستکش های چرمی بعنوان محصولاتی است که اکثر مردم با توجه به نیاز خود به این وسایل از آنها استفاده می کنند و جزء محصولات مصرفی و فراگیر عموم مردم جامعه می باشد .
اما محصولاتی نظیر توپ های چرمی ، دستکش های ورزشی ، دستکش های بکس و … جنبه کاربرد ورزشی دارند و این محصولات نیز همانند سایر مصنوعات چرمی مصرفی می باشند . دسته دیگری از مصنوعات چرمی همانند کیسه ابزار آلات ، انواع تسمه جهت انتقال قدرت ، انواع قدرت ، انواع واشرهای چرمی و … وجود دارند که موارد کاربرد آنها در مصارف صنعتی می باشد . همچنین یکسری از مصنوعات چرمی مانند بند ساعت ، مچ بند، گردنبند ، جلد ابزار آلات موسیقی ، جلد دوربین ، کیسه لوازم آرایش ، زین چرمی نیز وجود دارد که جنبه زینتی دارند و مورد استفاده ی عموم قرار نمی گیرد.
بررسی کالاهای جانشین چرم
با توسعه علوم و تکنولوژی پلیمرها در چند سال اخیر ، پیشرفت های قابل توجهی در زمینه تولید فرآورده های مصنوعی و جایگزین شونده ی چرم طبیعی صورت گرفته است . عمده ترین کالاهای رقیب چرم ، انواع منسوجات ، محصولات پلیمری مانند پی وی سی و پلی اورتان می باشند . که اصطلاح چرم مصنوعی نیز نامیده می شوند . این مواد امروزه بعنوان کالاهای رقیب برای چرم در سطح وسیعی مطرح گردیده اند . برای ارزیابی صحیح وضعیت این دو نوع کالا ( مصنوعات چرمی و چرم مصنوعی ) در رقابت با یکدیگر در این بخش به مقایسه کیفیت و ویژگی های آنها پرداخته خواهد شد.
اگرچه محصولات پلیمری جانشین مناسبی برای برخی مصنوعات چرمی که در صنعت مورد استفاده قرار می گیرند ( مانند : تسمه ، طناب و …) هستند ولی در مواردی که استفاده از مصنوعات چرمی جنبه عمومی پیدا می نماید ( بخصوص جهت پوشش ) بدلیل عدم مرغوبیت کافی مواد پلیمری ، این مواد نتوانسته اند کفایت لازم برای جایگزینی مصنوعات چرمی بدست آورند .
از جمله ویژگی های خاص مصنوعات چرمی می توان به نرمی ، ظرافت ، عدم ترک خوردگی ، سهولت نفوذ هوا و عرق نکردن اعضای مختلف بدن ( بخصوص در مورد کفش ) اشاره نمود ، که آنها را برای تولید بسیاری از کالاهای مصرفی عمومی مناسب می سازد . در مقابل محصولات پلیمری بدلیل امکان تغییر و تنوع خواص آن ، با بکارگیری مواد افزودنی مختلف ، می توانند خصوصیات بسیار متفاوتی را بویژه از نظر استحکام و خواص مکانیکی دارا باشند که استفاده از آنها را بویژه در کاربردهای صنعتی کاملا بدون رقیب می سازد .
طبقه بندی مصنوعات چرمی براساس کاربرد
تقسیم بندی مصنوعات چرمی ، براساس کاربرد ، بصورت زیر می باشد :
- مصنوعاتی که بعنوان کالای مصرفی عمومی و اساسی کاربرد همگانی دارند مانند انواع کفش چرمی ، چمدان ، کیف ، کمربند و …
- محصولاتی که عمدتا جنبه زینتی داشته و مورد استفاده عموم قرار نمی گیرند مانند گردنبندهای چرمی ، مچ بند و …
- محصولاتی که کاربردهای صنعتی دارند مانند انواع تسمه جهت انتقال قدرت ، انواع واشر چرمی و …
- محصولات ورزشی رویه توپ چرمی ، دستکش بکس و سایر دستکش های ورزشی
مطلب مرتبط : ایده کارگاه تولیدی محصولات چرمی
طبقه بندی بر اساس نوع چرم مصرفی
از نقطه نظر نوع چرم بدست آمده از پوست حیوانات ، مصنوعات چرمی متناسب با کاربرد نهایی آنها می توانند از چرم های زیر ساخته شوند :
- چرم گاوی
- چرم گاومیش
- چرم گوساله ای
- چرم گوسفندی
- چرم بزی
- چرم اسب
- چرم گوزن
- چرم آهو
- چرم خوک
- چرم فانتزی ( شامل پوست مار ، کروکدیل و …)
استفاده از هر یک از چرم های مذکور در تهیه انواع مصنوعات چرمی ، بستگی به شرایط جغرافیایی ، اقتصادی و مذهبی هر منطقه خواهد داشت . بعنوان مثال در کشور هندوستان ، بدلیل عقاید مذهبی ، مصنوعات چرمی تولید شده از چرم گاو کمتر مشاهده می گردد . همچنین با توجه به دستور شرع مقدس اسلام ، در کشورهای مسلمان نشین ( بخصوص ایران ) از چرم حیوانات حرام گوشت ( مانند خوک و …) جهت ساخت مصنوعات چرمی استفاده نشده و عمدتا از چرم گوساله ، گاومیش ، گوسفند و بز استفاده می گردد.
روند تغییرات تکنولوژیکی تولید چرم در دنیا
با شروع انقلاب صنعتی و پیشرفت صنایع تولید چرم ، ساخت مصنوعات چرم که عمدتا انواع کفش ، انواع کیف و … بود ، بصورت صنعتی مطرح گردید . بطوریکه امروزه برای تهیه طرحی متنوع و زیبا و انواع مختلف مصنوعات چرمی با خواص مختلف ، از چرم حاصل از پوست مار ، مارمولک ، نهنگ ، تمساح ، گوساله و … استفاده می نمایند . ولی بهرحال ، امروزه در کشورهای مختلف دنیا ، هنوز هم ساخت مصنوعات چرمی با خواص مختلف ، بصورت دستی انجام می گیرد و شاید ظرافت محصولات چرمی را بتوان یکی از دلایل عمده دستی بودن آن دانست.
امروزه ، برخی از مصنوعات چرمی ، حالت تزئینی به خود گرفته اند . بطوریکه از چرم جهت ساخت انواع جاسوئیچی ، جلد دفترچه تلفن ، بند ساعت مچی ، آلبوم تمبر و … استفاده می گردد . هم اکنون ، مصنوعات چرمی در اغلب کشورهای دنیا ساخته می شوند ولی کشورهایی که به دلیل موقعیت جغرافیایی و فرهنگی ، در این زمینه فعالیت بیشتری می نمایند ، کشورهای آسیایی بخصوص هند و پاکستان و برخی کشورهای اروپایی مانند ایتالیا می باشند .
همچنین تولید اغلب مصنوعات چرم عمدتا شامل برش و دوخت می باشد و معمولا برای ساخت آنها سه طریق وجود داشته است :
- در روش اول کاملا دستی است . کلیه مراحل ساخت این محصولات بصورت دستی و با استفاده از ابزار آلات ساده مانند چاقوی برش و سوزن خیاطی انجام می گیرد ، بعبارت دیگر در تولید محصولات از دستگاه استفاده نمی گردد . این روش تهیه مصنوعات چرمی امروزه جنبه ستی پیدا نموده و برای انجام کارهای هنری و تزئینی بر روی چرم مورد استفاده قرار می گیرد و محصولات ساخته شده به این روش اغلب از قیمت های نسبتا بالایی برخوردار می باشند .
-
روش دوم تهیه مصنوعات چرمی به صورت نیمه دستی است که این امر می تواند تأثیر محسوسی هم بر کیفیت محصول و هم بر کاهش هزینه های بکارگیری نیروی انسانی در تولید داشته باشد .
- سومین روش که امروزه گسترده ترین کاربرد را در تهیه محصولات چرمی دارد ، تولید محصولات بصورت ماشینی است که طی آن جهت انجام عموم مراحل تولید ، از دستگاه ها و ماشین آلات مجهز استفاده می گردد . این روش عمدتا در تهیه صنعتی مصنوعات چرمی مورد توجه قرار می گیرد و اثر چشمگیری در کاهش قیمت تمام شده محصولات خواهد داشت .
مطلب مرتبط : یفرآیند تولید کفش چرمی
کشورهای تولید کننده و مصرف کنندگان
در سال ۲۰۰۷ عمده ترین صادر کنندگان پوست شامل کشورهای آمریکا ، استرالیا ، فرانسه، انگلیس و کانادا بوده است . کشورهای چین ، ایتالیا و کره نیز از عمده ترین واردکنندگان پوست در دنیا محسوب می شود و ایران به لحاظ واردات در رتبه ۵۵ دنیا قرار گرفته است .
شرایط صادرات
اصولا چرم ها دارای سه رنگ کرم ، قهوه ای و قرمز می باشند که رنگ های کرم و قهوه ای از طرفداران زیادی برخوردار هستند . همچنین چرم ایران از تنوع رنگی بسیار کمی برخوردار است و نسبتا دارای کیفیت پایین است . اگر نیازها و خواسته های مشتریان و مصرف کنندگان در کشورهای هدف را به دسته های رنگ ، تنوع در گونه و کیفیت فرآوری تقسیم کنیم متأسفانه چرم ایران بدلیل عدم استفاده از مواد اولیه داخلی فاقد کیفیت مناسب ، تکنولوژی بسیار قدیمی و تنوع کم رنگی امکان رقابت و برآورده کردن خواسته ها و انتظاران مشتریان را ندارد بنابراین می توان گفت تنها شرایط لازم برای صادرات انواع چرم کیفیت ، تنوع رنگی و تنوع گونه است که چرم ایران در هر سه زمینه ضعیف و به همین دلیل بیشتر به صورت سالامبور و خام صادر می شود .
بررسی تکنولوژی تولید چرم
ماشین آلات این صنعت در کشور ما فرسوده و سنتی است و به همین دلیل نیز توان رقابت با دیگر محصولات را ندارد . تنها ۱۰ درصد ماشین آلات صنعت پوست و چرم موجود در ایران جدید بوده و بقیه عمری بالای ۳۰ سال دارند . مهمترین مسأله این صنعت در کشور ، عدم تبلیغات در بازاریابی بین المللی برای محصولات چرم و پوست ایران میباشد . عدم وجود یک برند برای صنعت چرم در ایران مشکل قابل توجه دیگری است. در این میان بیماری هایی مثل آبله که به پوست صدمه وارد می کند . استحصال غیر علمی و غیر صحیح پوست در کشتارگاه ها که سبب کارد مالی پوست شده و کیفیت آنرا پایین می آورد .
نگهداری ، انبارداری ، حمل و نقل و عمل آوری از جمله مشکلاتی است که نیاز به توجه بیشتری دارد . کشورهایی مثل ترکیه و پاکستان با جمعیت بالای دامی و تولید بالای پوست نه تنها پوست خام را صادر نمی کنند ، بلکه اقدام به وارد کردن این محصول می کنند و آنرا تبدیل به چرم نموده و از ارزش افزوده آن استفاده و در نتیجه در پوشاک و چرم جزء کشورهای معروف دنیا محسوب می شوند این در حالی است که صادرات پوست گوسفند به صورت سالامبور ، بزرگترین ضعف کشور ، در پوست و چرم است .
انواع روشهای دباغی مرسوم در ایران و دنیا
-
دباغی پوست
پوست از نظر شیمیایی پلیمری است از اسیدهای آمینه که آنها را اصطلاحا پروتئین می نامند . اسیدهای آمینه از طریق پیوندهای پیتیدی ، براحتی می توانند تحت تأثیر میکروارگانیسم و عوامل بیرونی دیگر قرار گیرند . در این صورت زنجیر پروتئین گسسته شده و پوست ، کیفیت طبیعی خود را از دست خواهد داد . از این رو برای جلوگیری از هجوم و نفوذ میکروارگانیسم ها و عوامل مؤثر بیرونی در پوست ، باید تغییراتی که تغییر اساسی در ماهیت پوست وارد نکند ، بر روی آن بوجود آورد. این عملیات را دباغی پوست گویند و صنعت مرتبط با آن ، صنعت دباغی ( Tanning Industry ) می باشد . -
دباغی با مواد گیاهی
از قسمت های مختلف گیاه یعنی پوست ، تنه ، برگ ، شاخه ، میوه و ریشه گیاهان ، می توان مواد دباغی تهیه کرد. از آن جمله می توان پوست درخت درخت صنوبر ، کاج ، بلوط ، فندق ، کائوچو ، سماق و … را نام برد . برای تهیه عصاره یا جوهر دباغی ، مواد مذکور را با روش های ویژه در آب می خیسانند . در این عمل مواد جامد و مواد محلول برای دباغی بدست می آید . به مواد جامد مقداری بی سولفیت سدیم اضافه می کنند تا این مواد را حل کند . -
دباغی با مواد شیمیایی
-
دباغی با کروم
برعکس مواد دباغی گیاهی که منشاء گیاهی دارند ، دباغی با نمک های کروم منشاء معدنی داشته و برای پوست های سبک کارآیی دارد . برای تهیه مواد دباغی با کروم ، از سنگ معدن کرومیت ( متشکل از ٪۶۸ اکسید کروم ( III ) و ٪۳۲ اکسید آهن (II)) استفاده می شود . دوام پوست دباغی شده با نمک کروم ، حدود سه برابر دوام پوست دباغی شده با مواد گیاهی است . -
دباغی با زاج سفید
این نوع دباغی از روش های بسیار قدیمی است . برتری دباغی خز با زاج سفید در این است که بعلت بیرنگ بودن آن ، اثری بر روی موی خز باقی نمی ماند . در صورتی که در دباغی بوسیله مواد گیاهی و کروم ، موهای پوست بیرنگ می شود . -
دباغی با نمک های آهن
در این روش ، از نمک های مختلف آهن استفاده می شود که از آن جمله ، می توان سولفات آهن III ، کلرید و سولفات آهن ( III ) فتالات های آهن ( III ) و … را نام برد . -
دباغی با سولفات زیر کنیم
پوست های اسیدی شده را با محلول سولفات زیر کنیم نیم دباغی می کنند . برای دباغی با این روش ، زمانی نمک دباغی به پوست نیم دباغی شده اضافه می شود که پوست همراه با ده درصد وزن خود با اکسید زیر کنیم همراه باشد . پس از عملیات دباغی ، پوست را با بی کربنات سدیم ، قلیایی می کنند . -
دباغی با مواد روغنی
روغن ماهی و برخیذ از روغن های گیاهی مانند روغن دانه آفتاب گردان ، خاصیت دباغی داشته و برای دباغی پوست شوکا و بز کوهی که معمولا در تهیه لباس و دستکش کاربرد دارند ، مصرف می شوند . -
دباغی با مواد سنتزی (سینتان )
این مواد دباغی که امروزه جایگزین مواد دباغی طبیعی شده اند ، خود به چهار دسته تقسیم می شوند :- سینتان الفاتیک : که از سولفوکلرید پارافین ها و دی ایزوسیانات ها تهیه می شود .
- سینتان متروسیکلیکی : که از ملامین ساخته می شود .
- سینتان آروماتیک : که از سینتان با گروه فنلی و بردن گروه فنلی تهیه می شود .
- سینتان آروماتیک : که از سینتان با گروه فنلی و بردن گروه فنلی تهیه می شود .
-
دباغی با کروم
