مقدمه
هدف از اجراي اين طرح فرآوري و بسته بندي خرما مي باشد . با توجه به اينكه ايران يكي از بزرگترين توليد كنندگان خرما در جهان مي باشد توجه به صنعت بسته بندي يكي از الزامات توسعه بازار خرماي ايران در داخل و خارج از كشور است. با انجام فرآوری و بسته بندی خرما ارزش خرماي كشور در بازارهاي جهاني افزايش يافته و بدينوسيله سود آوري خوبي را براي طرح به وجود خواهد آورد.
خرما همواره به عنوان یکی از بالهای اقتصادی کشور به صادرات کمک زیادی نموده است .این میوه ی بهشتی در کشور ما دارای انواع فراوان می باشد .
ایران را می توان جزو دسته کشورهایی دانست که دارای شرایط مناسب برای رشد خرما می باشد. این شرایط چنان هماهنگ و تامین شده جهت رشد خرمای مرغوب می باشد که می توان گفت شاید در هیچ کجای دنیا به چنین هماهنگی و فراهم آوری شرایط مناسب اشاره نشده است.
از آنجا که این شرایط زمینه را برای رشد بهتر و بیشتر انواع خرماها در ایران فراهم می آورد، لذا می توان بهترین و مرغوب ترین محصولات را از آن خود ساخت. خرما پیارم و خرما مضافتی از جمله خرماهای تولیدی ایران هستند که در جهان طرفداران زیادی دارد.
به همین جهت نمونه خرماهای مرغوب ایرانی را در هیچ کجای دنیا نمی توان یافت زیرا محل کشت و شرایط مهیا شده جهت رشد این نوع خرما ها فقط در زمین های برخی نقاط ایران امکانپذیر است و کشت حاصلخیز و مفید را دربردارد.
کشورهای بسیاری در صدد آن اند تا بتوانند بخشی از مرغوبیت خرماهای تولیدی ایران را در تولیدات خود محقق سازند ، درصورتی که این امر ممکن نخواهد بود و علت آن جز شرایط مناسب کشت نمی باشد.
از آنجا که خرید خرما توسط کشورهای اروپایی از ایران همیشگی بوده، اکثریت این کشورها به دنبال کیفیت و طعم خاص و منحصر بفرد خرماهای ایرانی می باشند. حال جالب است بدانید کشوری مانند هند بیشترین خرید خرما را از ایران داشته و دارد.
این کشورها از آن جهت به دنبال خرید خرما از ایران هستند که چون در کشورهای اروپایی شرایط مناسب آب و هوایی کافی وجود ندارد، لذا زمینه برای کشت و پرورش خرما امکان ندارد.
به همین جهت نه تنها در تناژهای بالا بلکه حجم انبوه و به صورت عمده خرما را خریداری می کنند تا ضمن اینکه جوابگوی نیازهای کشور خودشان باشد، بتوانند به سایر کشورها نیز صادر نمایند.
از این رو شرکت های زیادی در زمینه تولید و بسته بندی خرما فعال اند .
برای دانلود طرح توجیهی بسته بندی خرما (آپدیت بهار ۱۴۰۱) کلیک کنید.
نحوه کشت و تکثیر خرما
كشت خرما در مناطق خاصي از جهان صورت مي گيرد و در بقيه نقاط جهان امكان كشت و عمل آوري خرما وجود ندارد . از نقطه نظر جغرافيايي اين مناطق فاصله بين مدار 29 تا 39 درجه عرض شمالي و آن هم تا ارتفاع 1500 متري سطح دريا تعريف شده است .
کشور ایران به لحاظ قرار گرفتن در این منطقه جغرافیایی ، از نظر کشت خرما و توسعه باغات خرما دارای مزیت مناسبی می باشد . به نحوی که با تولید حدود یک میلیون تن خرما در سال جزو 3 تولید کننده اول جهان می باشد.
بر اساس اطلاعات موجود در وزارت جهاد کشاورزی میزان تولید خرمای کشور از 1006 هزار تن در سال ۸۷ به ۱.۳ میلیون تن در سال ۹۸ افزایش یافته است. در حال حاضر خرماي ايران به علت عدم فرآوري مناسب، داراي قيمت هاي پايين در بازارهاي جهاني است .
تکثیر خرما عمدتا به وسیله کشت پاجوش صورت می گیرد. این پاجوشها در سن ۶-۵ سالگی از نخل اصلی جدا شده و در نخلستان جدید کشت می شود. هر نخل در حدود ۱۲-۶ بار (خوشه) می دهد و حدود ۶ سال پس از کشت پاجوش، اولین محصول خرما به دست می آید. میوه خرما ۶-۵ ماه بعد از عمل لقاح می رسد و ۶۰-۲۰ گرم وزن دارد.
داخل قسمت شیرین گوشتی میوه، هسته ای به رنگ قهوه ای روشن یا قهوه ای تیره با یک شکاف طولی می باشد. وزن خوشه های خرما تا ۳۵ کیلوگرم می رسد که از جمله مواد غذایی و کشاورزی مورد استفاده بشر و یکی از منابع ثروت کشور و مهمترین کالای کشاورزی صادراتی محسوب می شود.
سطح زیر کشت و میزان تولید خرما
این محصول در سطح بسیار وسیعی در داخل کشور تولید میشود. معمولا در سراسر منطقه جنوب از شرق تا غرب محصول خرما به دست می آید که مرغوبترین آنها مربوط به استان خوزستان، فارس و کرمان می باشد. به طور کلی بازدهی هر درخت به طور متوسط ۶۰-۵۰ کیلوگرم بوده که در بعضی مناطق به ۱۴۰ کیلوگرم نیز می رسد. افزایش محصول بستگی به شرایط اقلیمی نظیر خاک، آب و هوا و نوع باروری و کود مصرفی دارد. تولید خرما در ایران بین ۵۵۰ تا ۶۰۰ هزار تن در نوسان می باشد.
موارد مصرف و کاربرد
خرما در صنایع غذایی یک افزودنی نسبتا ارزان و قابل دسترس می باشد. در هر ۱۰۰ گرم تقریبا ۷/۵ گرم فیبرهای مناسب رژیم غذایی موجود میباشد که رقم بسیار مناسبی است. خرما همچنین منبع پتاسیم و دیگر مواد کانی میباشد. در حقیقت خرما ۳۵۰ درصد بیشتر از موز دارای پتاسیم می باشد. خرما می تواند در انواع مختلفی از نظر اندازه و رطوبت فرآوری شود که ذیلا چند مورد از آنها تشریح می گردد.
-
خرمای خشک شده
این محصول که به عنوان شکر خرما شناخته میشود به صورت پودر در اندازه های متوسط و ریز می باشد و دارای حداکثر ۵ درصد رطوبت است. این محصول می تواند به عنوان شیرین کننده و مزه و چاشنی در شیرینی پزی ها به کار برده شود.
-
خرما به صورت قطعات کوچک
قطعات خرما که معمولا به صورت مکعبهایی در اندازه ۱۰- ۵ میلیمتر تولید شوند دارای شکل یکسانی بوده و لایه ای از آرد جو و یا دکستروز برای کاهش چسبندگی بر روی آنها پاشیده میشود. این نوع خرما می تواند در شیرینی هایی نظیر کیک، نان خرمایی و … استفاده گردد.
-
خرمای لوله ای
این محصول با عبور خرما از قالب هایی با مش ۱۰ میلیمتر تهیه میشود که پس از عبور از این قالب در اندازه های ۱۲-۵ میلی متر برش داده میشود و در زمانی که اندازه و قطع خرما مهم باشد این نوع خرما استفاده میشود.
-
خرمای بدون هسته
یکی از لذیذترین محصولات خرما، خرمای بدون هسته می باشد. این محصول دارای درصد شیرینی طبیعی بسیار بالایی است که در نگهداری خرما موثر می باشد. به دلیل رطوبت بالای این محصول باید آن را در محل سرد نگهداری نمود. این محصول می تواند در مخلوط با فندق گردو در شکلات ها مورد استفاده قرار گیرد. همچنین می توان از آن خمیر خرما تهیه کرده و به عنوان ماده اولیه در تهیه نوشابه از آن استفاده کرد.
-
خمیر خرما
خمیر خرما از خرمای بدون هسته که به خوبی مخلوط شده و از قالب های ریز و با فشار عبور داده شده است تولید میشود. خمیر خرما می تواند به تنهایی یا به صورت مخلوط با سایر مواد در تولید شیرینی ها و کیکها به کار برده شود.
-
الكل
از خرما درجه ۳ میتوان در تهیه الکل اتیلیک استفاده نمود.
مطلب مرتبط : دانلود طرح توجیهی رایگان تولید الکل ازخرما
-
عصاره نوشابه
معمولا از شیره خرما تحت شرایط خاص و تغییرات شیمیایی می توان عصاره ای تهیه نمود که در تولید نوشابه های غیر الکلی انرژی زا با قند مایع خرما کاربرد دارد.
-
آب نبات
از شیره گیری قسمت گوشتی خرما که مصرف خوراکی دارد می توان در آبرنلت سازی و شکلات سازی استفاده نمود.
-
خوراک دام
پس از تهیه شیره، قند مایع، الكل و سرکه از خرما، می توان از تفاله های باقیمانده جهت تولید خوراک دام و طیور استفاده نمود که ارزش غذایی فراوانی برای دام دارد.
-
استفاده از هسته خرما
هسته خرما نیز به علت داشتن مواد غذایی دارای اهمیت زیادی است به طوری که میزان روغن های آن ۸/۵ در صد و پروتئین آن ۳۲ درصد بوده که از آن می توان در تولید روغن پالم و از کنجاله آن جهت خوراک دام و طیور استفاده کرد.
-
قند مایع
قند مایع ترکیبی از ۵۰ درصد گلوکز و ۵۰ درصد فروکتوز است. این ترکیب را می توان در نوشابه های غیر الکلی و غیر رنگی و شیرینی سازی به کار برد. با توجه به این که محصول دارای طعم قند طبیعی است به راحتی می تواند با قندی که از چغندرقند و نیشکر به دست می آید رقابت کند.
-
خرمای دست چین
این محصول که صورت طبیعی خرما می باشد متشکل از خرماهای درجه یک می باشد که پس از ضدعفونی و شستشو و درجه بندی در بسته های مناسب بسته بندی شده و مستقیما به بازار مصرف ارائه می گردد.
بررسی بازار
افزایش روزافزون جمعیت در دنیا، مسئله تامین مواد غذایی را به عنوان یکی از مشکلات بزرگ در آورده است. کارشناسان مواد غذایی همواره در پی یافتن محصولاتی با ارزش غذایی بالا و سطح تولید مناسب می باشد در بین محصولات کشاورزی، خرما از جمله محصولاتی است که از دیرباز دارای اهمیت خوراکی بوده و علاوه بر ارزش غذایی در زمره مواد غذایی تجاری می باشد.
کشورهای تولید کننده خرما در دنیا
در حال حاضر تولید سالیانه خرما در جهان بیش از دو میلیون تن می باشد و مهمترین کشورهای تولید کننده این محصول عبارتند از عراق، ایران، عربستان، مصر، پاکستان و الجزایر .
بررسی شرایط صادرات محصول
خرما به عنوان یکی از مواد غذایی با ارزش یکی از اقلام مهم صادرات غیر نفتی می باشد که در سال های گذشته با احداث واحدهای بسته بندی و فراوری خرما که به صورت اصولی و علمی طراحی شده است و همچنین با انجام تبلیغات مناسب و وسیع جهت شناساندن محصول خرمای تولیدی ایران در بازارهای بین المللی، روند صادرات صعودی داشته است به طوری که در سال های گذشته حدود ۱۵۰ هزار تن صادرات خرما داشته ایم و عمده صادرات این محصول به کشورهای آلمان، آلبانی، اتریش، آذربایجان، امارات متحده و انگلستان انجام شده است.
بررسی روش های تولید محصول
-
بسته بندی خرما
روش های بسته بندی خرما در ایران به صورت سنتی و قدیمی باشد. با توجه به اینکه خرمای تولیدی در ایران یکی از مرغوبترین خرماهای دنیاست ولی به علت وضع نامطلوب بسته بندی و عدم رعایت استانداردهای بین المللی نتوانسته در بازار جهانی موقعیت مناسبی را کسب نماید.
درصد زیادی از خرمای تولیدی در حال حاضر به مصرف داخلی می رسد و یا در اثر عدم رعایت نکات بهداشتی از بین می رود. بسته بندی سنتی که معمولا با استفاده از حصیرهای بافته شده از برگ خرما و یا در کارتن ها و مقواهایی که اصول بهداشتی رعایت نمی شود انجام می گردد که همین موضوع بعضا باعث افت صادرات این محصول هم شده است.
خوشبختانه در سال های گذشته توجه ویژه ای به این محصول شده و با استقرار مرکز تحقیقات خرما در استان خوزستان و حمایت مسئولین ارشد کشور از توسعه کشت و راه اندازی صنایع جانبی خرما، عملا استفاده از روش سنتی بسته بندی مطرود و از روش صنعتی مدرن استفاده میشود.
-
قند مایع و شیره خرما
مانند بسته بندی خرما برای تولید محصولات فوق هم از دو روش سنتی و صنعتی استفاده می شود. در روش سنتی معمولا از میوه ارقامی مثل استعمران که بسیار نرم و دارای شیره زیادی است استفاده می شود، در این روش خرمای بدون هسته وکلاهک را در دیگ های سرباز می ریزند و به اندازه وزن میوه به آن آب می افزایند و مخلوط را حرارت میدهند تا خوب بجوشد.
بعد از این که مخلوط به اندازه کافی جوشید آن را صاف و مقداری آب به تفلله اضافه می کنند و یک تا دو بار دیگر این عمل را تکرار می کنند. عصاره گرفته شده را مجددا حرارت میدهند تا خوب غلیظ شود و از ترشیده شدن بعدی آن جلوگیری می شود.
این روش به دلیل تولید کم و همچنین عدم رعایت دقیق امور بهداشتی و بسته بندی مناسب عملا در خانواده های مناطق خرماخیز و فقط برای مصرف خود و اقوام انجام می شود و در حال حاضر روش مناسب و با توجیه اقتصادی و بهداشتی، روش صنعتی می باشد.
شرح کامل فرآیند تولید
-
بسته بندی خرما
بسته بندی خرما به روش صنعتی مدرن که قابل رقابت با نمونه های مشابه خارجی و کشورهای صادر کننده می باشد عبارت است از :
خرمای خریداری شده از تولید کنندگان به کارخانه ارسال می گردد و توسط باسکول وزن شده و در سکوهای تخلیه باراندازی می گردد. جهت نظارت دقیق بر محصولات خرما پیشنهاد میشود که طی دستورالعمل مشخصی از زمان برداشت محصول تا تحویل به کارخانه نظارت مستقیم تولید توسط نمایندگان کارخانه انجام شود.
پس از تخلیه و تحویل خرما چنانچه ضایعات آن کمتر از ۲ درصد باشد در جعبه های مخصوص قرار گرفته و جهت ضدعفونی آماده می شود. عمل ضدعفونی کردن برای تمام خرماهای وارده به کارخانه و در اطاقهای مخصوص به صورت اتوماتیک و با گاز متیل بروماید صورت می گیرد.
پس از این مرحله به اندازه ظرفیت ماشین آلات تولید، خرما به قسمت شستشو برده می شود. خرما شسته شده توسط ریل های مخصوص به دستگاه خشک کن وارد می شوند و یا تنظیم دستگاه علاوه بر خشک کردن آب شستشو، میزان رطوبت موجود در خرما از ۳۰ درصد به حدود ۲۰-۱۵ درصد می رسد.
دستگاه خشک کن معمولا دارای دو قسمت اصلی و ثانویه بوده که درجه حرارت قسمت اصلی آن بیشتر از قسمت ثانویه می باشد و این اختلاف درجه حرارت ایجاد جریان های متقابلی نموده که باعث تسریع در خشک شدن طبیعی خرما شده و در کیفیت آن تغییری ایجاد نمی نماید.
پس از خشک شدن، مرحله درجه بندی و بازرسی شروع می شود. در این قسمت خرمایی که از هر نظر وضع رضایت بخشی نداشته باشد جدا شده و بقیه به منظور جذب بازارهای داخلی و خارجی بسته بندی می شود.
موادی که از نظر درجه بندی حائز اهمیت است عبارتند از:
- درجه بندی از نظر اندازه
ریز – درشت - درجه بندی از نظر رنگ
روشن – تیره - درجه بندی از نظر استقامت
نرم یا سخت
پس از مرحله درجه بندی خرما توسط نقاله های مخصوص به قسمت توزین وارد شده و در بسته های ۵۰۰، ۲۵۰ و ۱۰۰۰ گرمی قرار گرفته و روکش می شود. پس از این مرحله بسته های خرما در کارتن های مناسب گذاشته شده و برای نگهداری به سردخانه ارسال می شود.
- درجه بندی از نظر اندازه
-
قند مایع، شیوه و دیگر مشتقات
خرماهایی که در هنگام درجه بندی در طبقه ۲ و ۳ قرار می گیرند پس از ورود به کارخانه از طریق فرآیند زیر تبدیل به مشتقات مختلفی می گردند که به بهره برداری صنعتی از خرما معروف میباشد.
خرما پس از دریافت وارد قسمت تبدیل شده و پس از تزریق، وارد دستگاههای مخصوص باز کردن دانه ها و خرد کردن می گردد. هسته خرما که در این مرحله جدا می شود در یک فرآیند جداگانه برای تهیه خوراک و روغن استفاده می گردد. خرمای بدون پوسته و هسته و با افزودن آب داغ و ماده تصفیه کننده و رسوب کننده، آماده شیره گیری می گردد.
شیره خرما در دو مرحله از صافی های مخصوص می گذرد دو وارد قسمت مبادلات شیمیایی می گردد. در این قسمت از طریق مبادله کاتیونها و انیون های شیمیایی و رنگ زدایی توسط اسید و سود به قسمت دیگری و برای تصفیه نهایی وارد میشود. در آخرین مرحله از تصفیه شیره، مقدار pH به کمک اسید استیک تنظیم شده و از صافی عبور نموده، تبخیر و پاستوریزه می گردد و در نهایت در ظروف مخصوص بسته بندی می گردد.
پیشنهاد محل اجرای طرح
در انتخاب محل اجرای طرح باید به عواملی مثل نزدیک بودن به بازار مصرف، دسترسی به مواد اولیه فراهم بودن امکانات زیربنایی، نیروی انسانی ماهر و بومی و … توجه نمود.
برای اجرای این طرح مناطقی که در استان خرماخیز می باشند مثل آبادان، خرمشهر،شادگان، اهواز و بهبهان از اولویت اول برخوردار می باشند.
ارزيابي نهایی طرح توجیهی بسته بندی انواع خرما
با جمع بندي مطالعات صورت گرفته نتايج حاصل را مي توانيم بصورت زير خلاصه نمائيم :
- هر چند بازار داخلي خرما متوازن مي باشد و توليدات خرما با بسته بندي هاي مختلف داراي مشتري مي باشد ولي از آنجائيكه محصولات توليدي طرح بصورت كاملاً بهداشتي و با تكنولوژي روز فرآوري و بسته بندي خواهد گرديد لذا از اقبال و مشتري پسندي بيشتري در بازار برخوردار خواهد بود .
- ميزان عرضه خرما در جهان كمتراز ميزان تقاضاي آن است . بنابراين بازار جهاني خرما هميشه خواهان خرما مي باشد. از اين رو رعايت اصول فرآوري و بسته بندي علمي و استانداردها ، مي تواند موفقيت بسيار خوبي را نصيب طرح نمايد .
- كشورمان داراي ارقام بسيار متنوعي از خرما است . جمع آوري ، فراوري ، بسته بندي و توزيع اين ارقام مي تواند ارزش افزوده بسيار خوبي را براي طرح رقم بزند .
- در حال حاضر به علت عدم فرآوري و بسته بندي مناسب ، قيمت خرماي صادراتي ايران كمتر از قيمت ساير كشورها مي باشد. در طرح حاضر عمليات فرآوري و بسته بندي لحاظ گرديده است . بنابراين علاوه بر اينكه خرماي توليدي طرح كاملاً قابل عرضه در كشورهاي پيشرفته خواهد بود ، از قيمت مناسب نيز برخوردار خواهد گرديد.
