طرح تولید نخ ابریشم

تاریخچه نخ ابریشم

ابریشم لیفی است پروتئینی که به فرم رشته از دهان حشره کرم ابریشم ریسیده می شود ، این حشره لیف ابریشم را به دور خود تنیده و پیله ابریشم را درست کرده و درداخل آن بسر می برد .
بر اساس مدارک تاریخی اولین کشوری که به صنعت تولید ابریشم دست یافت کشور چین بود و این زمان را مورخین ٢۶۵٠ سال قبل از میلاد مسیح ثبت کرده اند.چنانچه گفته اندملکه چین طرزاستفاده و بازکردن ابریشم از پیله را یاد گرفته و شخصا به پرورش کرم ابریشم و تولید آن پرداخته و بانی این صنعت مهم گردیده است.سالهای متمادی صنعت ابریشم در انحصار چین بود مردم چین سنت دیرینه ای در پوشیدن البسه ابریشمی دارند و برای اقلیتی استفاده از فرآورده های ابریشمی جزو ضروریات زندگی آنها قرار دارد. و اولین کشوری که پس ازچین به این صنعت دست یافت کشورشبه جزیره کره بود بعدها این صنعت به کشورهای ژاپن ، هندوستان ، ایران و کشورهای اروپائی از جمله فرانسه و ایتالیا رسید.

ابریشم بعنوان ظریف ترین ، محکم ترین ، پردوام ترین و پر جلا ترین نخ جهان ازسابقه ای به قدمت تمدن بشری برخورداربوده و اصلی ترین مورد مصرف آن بافت پارچه های ابریشمی بوده است . بررسی تاریخ وسیر تحول جامه ملل نشان می دهد که فاخرترین لباسها همواره از پارچه های ابریشمی دوخته شده ابریشم هم در بافت پارچه های لطیف و خنک مناسب فصل گرما و هم درلایه آستر خزهای زمستانی بعنوان عایق حرارتی گرم مورد استفاده قرار داشته است .

پیشینه صنایع ابریشم در ایران

در ایران آغازورود و توسعه پرورش کرم ابریشم درسواحل بحرخزر می باشد ، ایران از قدیم الایام شاهراه ارتباطی بین شرق و غرب بوده و رفت و آمدهای تجاری جز ازطریق این کشور امکان پذیر نبوده است ، دوران حکومت مغول در ایران با پرورش کرم ابریشم و صنایع مربوط به آن پیشرفت محسوسی داشته و بافتن پارچه های ابریشمی مخصوصا در خراسان ، یزد و کرمان از اهمیت فوق العادهای بر خوردار بوده است .از نوشته های دانشمندان ومورخین وبعضی سیاحان قدیم چنین بر می آید که پرورش و نگهداری کرم ابریشم در مناطق مختلف خراسان ونواحی ساحلی دریای خزر مرسوم بوده است . چنانکه سیاحی
به نام ( استخری ) از قرن 13 نیز اشاره به این موضوع می نماید .

به طورکلی پرورش کرم ابریشم در ایران در دو دوره مختلف با فاصله زمانی مدیدی رونق بسزائی داشته است ، اولین دوره در سالهای 400 تا 450 بعد ازمیلاد بوده است که در آن زمان ایران یکی از مراکز مهم پخش نوغان به شمار می آمد و از همین نقطه بود که تخم نوغان در دوران قدرت و سلطه اعراب به افریقا و از راه افریقا به اسپانیا واز آنجا در اواخر قرن دهم میلادی به ایتالیا برده شد .

مقدار تولید ابریشم را در حدود 230 سال پیش در ایران تقریبا 900 هزارکیلوگرم تخمین می زنند که اکثر آن به کشورهای اروپائی صادر می شده است .ابریشم در آن زمان از منابع گرانبها بوده و بنا به نوشته مورخین قسمتی از مالیات جنسی ولایات ابریشم خیزبا ابریشم مبادله می گردید . دوره صفویه را می توان عصر شکوفایی این فعالیت نام برد بطوریکه میزان تولید ابریشم را در این زمان تا ٣٠٠٠ تن بر آورد کرده اند و در این زمان مناطقی نظیر:مازندران، خراسان اصفهان،یزد،کرمان و کاشان از جمله مراکز تولید پیله و ابریشم بوده اند. محصول ابریشم در گیلان آنچنان پر رونق بود که مورخ یونانی معتقد است که قدمت کرم ابریشم در گیلان به زمان بنی اسرائیل میرسد، او انتساب این نظر را به گیلانیها داده و نوشته است که بعقیده گیلانیها این کرم ها از جراحت ایوب پیغمبر زمانی که مشغول ریاضت بوده خارج شده و ازآن زمان برای گیلک ها باقی مانده است.

کارخانه ابریشم کشی اولین بار اواسط قرن نوزدهم در دوران سلطنت ناصر الدین شاه بوسیله یکی از سرمایه داران گیلان به نام آقا محمد خان رشتی درقریه برکاده رشت بنا شد که فعالیت آن پس از مدت کوتاهی متوقف گردید . در آخرین سال سلطنت ناصرالدین شاه یکی دیگرازتجار معروف گیلان به نام حاج امین الضرب موفق شد درحددانش فنی آن روز کارخانه ابریشم کشی مجهزی با استفاده از ماشین آلات فرانسوی درشهر رشت ایجاد کند ، و با استفاده از مدیران بازرگانی دیبلت (debblet) فرانسوی انحصارتاسیس آن را به مدت 20 سال به دست آورد این کارخانه با نیروی کارگران ایرانی چندین سال با موفقیت به ابریشم کشی و تولید محصول با کیفیت مورد قبول بازارهای بین المللی پرداخت ولی سرانجام مسائل اجتماعی و ناسازگاریهای دو فرهنگ شرق و غرب آن را به تعطیلی کشاند.

در زمان سلطنت احمد شاه قاجار شاید بیش از100 کارخانه ابریشم کشی در گیلان تاسیس شد و شهرستان رشت به تنهائی صاحب بیش از40 دستگاه ماشین برای خشک کردن پیله بود که از مهمترین آنها میتوان کارخانه پیله حاج معین السلطنه و کارخانه پیله رمضانی را نام برد. در اواخر سلطنت قاجار به دلیل بی توجهی به این فعالیت و از طرفی شیوع بیماری مهلک پبرین مجددا دوره رکورد این صنعت شروع شد و میزان تولید ابریشم را به یکصد تن کاهش داد، پس ازشناخت عامل بیماری توسط لوئی پاستور این صنعت مجددآ درایران رونق گرفت .

از آن به بعد فعالیتهایی در این زمینه به عمل آمد که به نتیجه مثبتی نرسید ،از جمله اینکه در سال ١٣١۶کارخانه حریر بافی چالوس راه اندازی شد ولی در سال ١٣٣٧ تعطیل گردید . ضمن اینکه تولیدپیله توسط کشاورزان دستخوش نوسانهای قیمت آن در بازار بوده بطوری که میزان تولید نخ ابریشم در زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران به حدود ٣۵٠ تن رسیده است. کاروانهائی که محموله ابریشم خود را ازچین و مغولستان از راه ترکستان و ایران و ترکیه و به اروپاحمل می کردند اجبارا راه طول و درازی را طی می نمودند که این راه به جاده ابریشم مشهور گشته است.

معرفی ابریشم و نخ ابریشم

• ابریشم

  ابریشم نوعی الیاف مصنوعی است که از پیله نوعی کرم ابریشم بدست می آید . این صنعت در طی قرون متمادی، در مرتبه اول منابع ثروتی ایران به ویژه گیلان محسوب می شد. از جمله مهمترین فعالیت کشاورزان گیلان، پرورش کرم ابریشم و غرس درختهای توت است که سابقاً ، یکی از ثروتهای معتبر این سرزمین به شمار می آمد. این محصول در قرون گذشته، یکی از مهمترین کالاهای صادراتی ایران، از جمله گیلان بود. ابریشم گیلان شهرت جهانی داشت؛ بطوری که بازار ابریشم گیلان به علت رونق فراوان خود تا جنگ جهانی دوم، باعث شد که تجار ابریشم از دورترین نقاط جهان به این مرز و بوم کشانده شوند.بنابراین کشت درخت توت و تربیت کرم ابریشم در ایران به ویژه گیلان، از قدیم متداول بوده و در بیشتر خانه ها ابریشم ریسی معمول بوده است .

  مسئله مهم در پرورش کرم ابریشم، تأمین برگ درخت توت برای تغذیه کرمها است .در دوره پرورش کرمها، چنانچه برگهای مورد نیاز به موقع تأمین نشود، کرمها ضعیف شده و قادر به تولید پیله سالم و درشت نخواهند شد. زمان لازم برای یک دوره پرورش، حدود ۴٠ تا ۴۵ روز است که از اوایل اردیبهشت با سبز شدن برگها آغاز می شود. از آغاز دوره پرورش تا پایان آن، مراقبتهای خاصی لازم است که باید انجام گیرد.استان گیلان با وجود این که مهمترین تولیدکننده ابریشم در ایران است؛ اما کمترین فعالیت تبدیلی آن را دارد. محصول عمده ابریشم تولید شده در استان، به کارخانه های بافندگی در استانهای خراسان، یزد و اصفهان فرستاده می شود؛ از این رو صنایع وابسته به ابریشم در گیلان، تنها به تبدیل پیله به نخ ابریشم محدود می شود.
  این صنعت در طی قرون متمادی، در مرتبه اول منابع ثروتی ایران به ویژه گیلان محسوب می شد و کلاً، سه ناحیه لاهیجان، گسکر و فومن از نقاط ابریشم خیز آن به شمار می رفته اند.

• نخ ابریشم

  نخ ابریشم براساس میزان سرسین موجود به سه دسته ابریشم خام ، ابریشم نرم و ابریشم پخته دسته بندی می گردد . ابریشم خام نخ ابریشمی است که سرسین آن گرفته نشده باشد . در صورت رنگرزی کردن نخ ابریشم خام ، فقط قشر خارجی آن رنگ می شود . ابریشم نرم ، نخ ابریشمی است که در آب و صابون قسمتی از سرسین آن گرفته شده باشد . پس از صمغ گیری 10 الی 15 درصد کاهش وزن انجام می گیرد . ابریشم پخته نخ ابریشمی است که به مدت 2 ساعت در آب و صابون جوشانده شود بطوریکه صمغ یا سرسین آن کاملا گرفته شود .
  

موارد مصرف و کاربرد نخ ابریشم

1. تهیه فرش های ابریشمی
2. تهیه پارچه های ابریشمی
   با کمک نخ ابریشم، پارچه های ابریشمی بافته میشود که به عنوان یکی از بهترین و نرمترین پارچه های دنیا محسوب میگردد. بدلیل خاصیت براقی نخ ابریشم، پارچههای بافته شده از ابریشم همانند منشورهایی هاستند که اگر از جهات مختلف به آن ها نگاه کنید رنگهای متفاوتی از آن می بینید.
3. تهیه نخ بخیه
   ابریشم از پیله کرم ابریشم بدست می آید . نخی چند رشته ای و تافته است . پس از برداشت موم (wax) و صمغ(gum) طبیعی از روی آن ، پروسه شده و بوسیله رنگ های گیاهی رنگ می شود تا بخوبی در بافت شناسایی شود . همچنین در مواد خاصی مانند سیلیکون غوطه ور می شود تا خاصیت مویینگی خود را از دست بدهد . این نخ بصورت خشک بسته بندی می شود . نخ ابریشم توسط تئودور کوخردر سوییس در سال 1880 ابداع شد . با اینکه جزء نخ های غیر قابل جذب است ولی به آهستگی قدرت کششی خود را از دست می دهد و جذب می شود .

   معمولا در عرض یک سال 50 درصد و در عرض دو سال کل قدرت کششی خود را از دست می دهد . نخی ارزان بوده که براحتی در دست جراح مهار می شود . دارای امنیت گره ضعیف بوده که اگر با سیلیکون پوشش یابد ضعیف تر می شود . واکنش بافتی بیشتر از دیگر نخ های غیرقابل جذب ایجاد می کند . در صورتی که به داخل لومن دستگاه گوارش نفوذ یابد ایجاد زخم می کند . در صورت ورود به لومن مثانه یا کیسه صفرا به عنوان هسته سنگ ساز عمل می کند . بنابراین نباید در بخیه نمودن آستر(پوشش داخلی) ارگان های توخالی استفاده شود .از نخ ابریشم در بافت های عفونی و یا آلوده به باکتری نباید استفاده نمود ، زیرا خون و سرم در فواصل رشته های نخ تجمع یافته محیط مناسب برای رشد و تکثیر باکتری ها مهیا می شود . همچنین واکنش بافتی ناشی از آن عفونت بافت را تشدید می کند . وجود یک بخیه ابریشم در بافت آلوده میتواند تعداد باکتری موردنیاز برای بروز عفونت را از 106 به 103 کاهش دهد . کاربرد آن در جراحی های قلبی – عروقی ، چشمی ، گوارش و پوست می باشد .

کشورهای عمده تولید کننده و مصرف کننده نخ ابریشم

چین ، کره ، ژاپن ، ایران ، هند ، فرانسه ،ایتالیا

بررسی اجمالی تکنولوژی تولید نخ ابریشم

• روش سنتی تولید نخ ابریشم

  نوغانداران پس از دریافت تخم نوغان، ابتدا آن را در محل گرمی قرار داده و پس از بیرون آمدن تخمها و رشد اولیه، آنها را به محلی که «تلمبار» نامیده می شود، انتقال می دهند. کرمها در طی دوره رشد خود، چهار بار پوست می اندازند و در این مدت، مرتباً باید تغذیه شوند. در گذشته برای بیرون آمدن کرمها از تخم، زنان گیلانی آنها را روی کاغذ چسبانده و کاغذ را روی پوست بدن قرار می دادند تا با استفاده از گرمای بدن زودتر خارج شوند؛ لیکن امروزه آنها را در محلی گرم قرار می دهند و معمولاً برای این کار از وسایل گرم کننده استفاده می شود .پس از پایان دوره پرورش، پیله ها را بر حسب رنگ، سالم بودن و درشتی از یکدیگر جدا و طبقه بندی می کنند. پیله حاصل را که «کژ» یا «کج» نام دارد، ابتدا کشته و سپس با فرو بردن در آب جوش، تارهای ابریشم را از آن جدا کرده و کلاف می کنند.

• روش صنعتی تولید نخ ابریشم

  
  شرح مراحل تولید نخ ابریشم به روش صنعتی

  1. جداسازی پیله های ناجور :
     پیله های سوراخ دار و کوچک و غیر قابل ریسندگی جدا می گردد در این مرحله با عبور پیله ها از روی نوار نقاله پیله های معیوب توسط کارگرها جدا می گردد.
  2. کرک گیری :
     روی پیله ها معمولا الیاف بسیار کوتاه و نسبتا ضخیمی قرار دارند که توسط ماشین کرک گیری در ابتدای عمل ابریشم ریسی جدا می گردد .
  3. خشک سازی :
     پیله ها در این مرحله توسط نوار نقاله با سرعت از داخل محفظه هوای گرم عبور کرده و خشک می گردد .
  4. پخت پیله :
     جهت انجام عمل ابریشم کشی بایستی صمغ موجود روی ابریشم نرم شده و تخ فیلامنت آزاد گردد. ماشین پخت شامل شش اطاقک بوده که طبق برنامه در دما و رطوبت های تنظیم شده عمل پخت پیله انجام می شود .
  5. برس زنی :
     برای یافتن سرنخ ابریشم از روی پیله عملیات برس زنی توسط جاروبک های مخصوص انجام می گیرد .
  6. ابرسم کشی :
     سرنخ های آزاد از روی پیله بار شده روی قالب های پلاستیکی بصورت قرقره های کوچک پیچیده می شود .
  7. سورتینگ 1:
     عمل سورتینگ باعث حذف مقداری از صمغ موجود روی قرقره ها شده عمل باز شدن را آزاد می کند . این عمل در 5 مرحله در فشار ، دما و زمان های برنامه ریزی شده انجام می گیرد .
  8. کلاف پیچی از قرقره های کوچک :
     در این مرحله نخ ها از روی قرقره ها باز شده با حذف ضایعاتی مثل لاس و مواد گیاهی روی کلاف های بزرگتر پیچیده می شود .
  9. سورتینگ 2:
     کلاف های ابریشم با از دست دادن دما و رطوبت به واسطه صمغ موجود عمل باز شدن کلاف را با مشکل روبه رو می سازد . در این مرحله مقداری از صمغ موجود توسط عملیات سورتینگ 2 حذف می گردد . در این مرحله از مواد شیمیایی مخصوص شرپرلایت و بیتاگون استفاده می شود .
  10. سانتریفیوژ :
      این عمل جهت آبگیری کلاف ها انجام می گیرد .
  11. ضربه زنی :
      پس از عمل آبگیری سانتریفیوژ توسط عمل ضربه زدن نخهای بهم چسبیده در کلاف باز می گردد.
  12. خشک سازی کلاف :
      کلاف ها پس از عملیات ضربه زنی به مدت 6 ساعت در حرارت 70 درجه سانتیگراد خشک می گردد .
  13. قرقره پیچی :
      آن دسته از نخ هایی که بایستی بصورت دولا به مصرف برسند ، توسط دستگاه کلاف به دوک قرقره پیچیده میشود.
  14. تابندگی :
      عمل تابندگی توسط دستگاه دولاتابی رینگ جهت تولید نخ های ابریشمی انجام می گیرد .
  15. تثبیت رنگ :
      عمل تثبیت تاب نخ های تابیده شده در دمای 60 درجه سانتیگراد به مدت 40 دقیقه انجام می
      گیرد .
  16. کلاف پیچی مجدد :
      نخ های تابیده شده روی ماسورهای رینگ قرار گرفته اند به دلیل اینکه بستر مناسب برای محصول کلاف های نخ خام می باشد عمل کلاف پیچی مجدد توسط دستگاه کلاف انجام می شود .
  17. بسته بندی

بررسی نقاط قوت و ضعف تکنولوژی تولید نخ ابریشم

یکی از عمده ترین مشکلات در این صنعت قدیمی بودن تکنولوژی تولید می باشد ، یکی دیگر از مسائل مهم این می باشد که در ایران از نخ های ابریشم عمدتا در تولید فرش های ابریشمی استفاده می شود حال آنکه از آن می توان در سایر منسوجات دیگر هم استفاده نمود نظیر پارچه های ابریشمی. اما نکته مهم و مثبت در تولید نخ ابریشم در دسترس بودن ماده اولیه آن می باشد که با توجه به حجم تولید پیله ابریشم امکان تولید هرچه بیشتر نخ ابریشم میسر می باشد .

پیشنهاد منطقه مناسب برای اجرای طرح تولید نخ ابریشم

جهت پیشنهاد منطقه مناسب برای ایجاد واحدهای صنعتی توجه به دو نکته مهم الزامی است ، اولا استان هایی که در آن مناطق دسترسی به ماده اولیه به آسانی وجود دارد نظیر استان های گیلان ، مازندران و گرگان . ثانیا استان هایی که در آنجا صنعت فرش بافی بسیار فعال می باشد نظیر استان های تهران ، اصفهان ، آذربایجان شرفی و خراسان جنوبی .